Cỏ mực - vị thuốc quý ở ngay quanh ta

Sách Tân Tu Bản Thảo viết: “vết thương đang chảy máu, đắp Cỏ mực vào, máu sẽ lập tức cầm lại; lấy nước cốt bôi lên tóc thì sẽ mọc tốt hơn”.

Cỏ mực Eclipta prostrata L. (E. Alba (L.) Hassk) là loài mọc hoang khắp nơi ở nước ta. Đó là loài cây nhỏ thân có lông; lá mọc đối, hình xoan dài, có lông hai mặt, hoa trắng nhỏ, đặc điểm nổi bật của hoa này là khi vò nát có màu đen như mực - nên mới có tên gọi là “Cỏ mực”. Dân gian thường gọi là “Cỏ nhọ nồi”, còn trong các đơn thuốc Đông y thì thường gọi là “Hạn liên thảo”, “Mặc hạn liên”, “Kim lăng thảo”.

Các nghiên cứu trong YHHĐ đã phát hiện thấy trong cỏ mực có saponin, tanin, chất đắng, caroten, ancaloit, tinh dầu, Vitamin E, Vitamin A.

Cỏ mực có những tác dụng dược lý như sau:

Cầm máu: Chất tanin trong Cỏ mực có tác dụng làm tăng tốc độ đông máu. Các  nhà khoa học Trung Quốc đã làm thực nghiệm: cắt đứt động mạch đùi chó, dùng bột Cỏ mực tán mịn đắp lên chỗ đứt, ấn nhẹ vào thì thấy có tác dụng cầm máu tốt.

Diệt khuẩn, tiêu viêm: có tác dụng diệt một số tụ cầu khuẩn, trực khuẩn bạch hầu (Bacillus diphtheria), trực khuẩn viêm ruột (Bacillus enteritidis) và có tác dụng nhất định đối với amip.

Tăng cường miễn dịch, ức chế sự phát triển của tế bào ung thư: Kích hoạt hệ thống miễn dịch, đặc biệt là đối với tế bào limphô T (T-lymphocytes); có tác dụng ức chế sự phát triển của tế bào ung thư, đặc biệt trong ung thư dạ dày.

Dưỡng da, đen tóc: Cỏ mực có tác dụng cải thiện quá trình tuần hoàn máu ngoài da (đặc biệt là da đầu), giúp cho da thịt, đầu tóc được cung cấp đầy đủ chất dinh dưỡng, nhờ vậy da dẻ trở nên mịn màng, râu tóc thêm đen mượt.

Theo Đông y: Cỏ mực có vị ngọt, chua; tính mát; vào các kinh Can và Thận; có tác dụng tư âm (nuôi âm), bổ Thận; làm mịn da, đen tóc, chắc răng; lương huyết (mát máu), chỉ huyết (cầm máu). Sách Tân Tu Bản Thảo viết: “vết thương đang chảy máu, đắp Cỏ mực vào, máu sẽ lập tức cầm lại; lấy nước cốt bôi lên lông mày và tóc thì sẽ mọc tốt hơn”. Còn sách Thiên Kim Nguyệt Lệnh viết: “lấy nước cốt Cỏ mực, trộn với nước gừng và mật, uống vào sẽ làm cho râu tóc đang bạc hoá đen”.  

Hiện tại, Cỏ mực thường được sử dụng để chữa da thô nháp, da mặt đen sạm, tóc bạc sớm, răng đau lung lay, âm hư huyết nhiệt, chóng mặt, hoa mắt, nôn ra máu, đại tiện ra máu, can thận âm hư...Và dưới đây là một số công dụng cụ thể:

Chữa râu tóc sớm bạc, tóc rụng, chóng mặt, hoa mắt do can thận âm hư tổn:

- Bài 1: Cỏ mực 15g, Sinh địa 15g; sắc nước uống mỗi ngày 1 tễ; chia làm 2 lần uống vào buổi sáng và buổi chiều. Uống liên tục 30 ngày (1 liệu trình); nghỉ vài hôm rồi lại tiếp tục.

- Bài 2: Cỏ mực 25g, Hoa cúc trắng 15g, Sinh địa 15g; sắc lấy nước, bỏ bã, uống thay nước trà hàng ngày. Mỗi ngày một tễ; liên tục 30 ngày.

- Bài 3: Cỏ mực 15g, Nữ trinh tử 15g, Thục địa 10g, Hà thủ ô chế 15g; sắc lấy nước, mỗi ngày 1 tễ; liên tục 30 ngày.

Chữa ho ra máu: Cỏ mực 25g, Bạch cập 20g, A giao 10g. Đem Cỏ mực và Bạch cập sắc lấy nước, đổ vào bát, sau đó cho A giao vào trộn đều. Mỗi ngày 1 tễ, chia ra 2 lần uống trong ngày; liên tục trong 7 ngày.

Chữa sỏi thận, tiểu tiện ra máu: Cỏ mực 5g, cỏ Mã đề (Xa tiền thảo) 15g, Đường trắng vừa đủ ngọt. Đem Cỏ mực và Mã đề sắc lấy nước; khi uống rót nước thuốc ra bát, sau đó cho thêm Đường vào cho đủ ngọt. Mỗi ngày một tễ, chia ra nhiều lần uống thay trà trong ngày; liên tục trong 20 ngày.

Mũi thường chảy máu: Cỏ mực 25g, Ngó sen 20g. Sắc lấy nước; chia 2 lần uống vào sáng và chiều; liên tục trong 20 ngày.

Chữa đao thương, chảy máu: Lấy Cỏ mực đem giã nát đắp lên chỗ bị thương. Cũng có thể đem Cỏ mực phơi khô, tán mịn, rắc lên vết thương.

Hỗ trợ trong điều trị chứng giảm tiểu cầm máu: Cỏ mực 10g, Nhân sâm 5g (nếu không có thay bằng Đẳng sâm 12g), Gạo tẻ 50g, Đường trắng vừa đủ. Nhân sâm thái thành lát mỏng, hấp chín. Cỏ mực rửa sạch, sắc lấy nước để nấu cháo. Sau khi cháo chín, cho Sâm vào, thêm chút Đường cho đủ ngọt. Dùng mỗi ngày 1 lần, ăn thay bữa điểm tâm buổi sáng; liên tục trong  5 ngày.

Phòng và chữa viêm da khi làm ruộng nước: Lấy Cỏ mực tươi 1 nắm (khoảng 50g), rửa sạch, vò nát rồi xát lên chân và tay cho đến khi màu da chuyển sang tím đen nhạt. Chờ một lát cho da khô, có thể lại xuống ruộng nước làm việc được. Thời trước, những người thợ nề hay lấy Cỏ mực xát lên tay để chữa chứng bỏng rát do vôi vữa gây nên. Chất tanin và một số hoạt chất khác trong Cỏ mực có tác dụng làm săn và phòng viêm nhiễm ngoài da rất tốt. ở Trung Quốc, các thầy thuốc đã chế ra một loại cao mềm từ Cỏ mực, chuyên dùng để phòng viêm da khi làm việc dưới ruộng nước.

Phụ nữ ngứa âm đạo: Lấy Cỏ mực tươi khoảng 100g, sắc nước để rửa ngoài âm đạo. Có thể thêm chút Câu đằng vào sắc cùng càng tốt.

Theo Lương y Đỗ Thái Hư, NCTQ số 08